Tarihin Derinliklerinde
İstanbul'un görkemli tarihsel yapılarından birisi de Ayasofya’nın güneybatısında bulunan Bazilika Sarnıcı’dır. Bizans imparatoru I. Justinianus (527-565) tarafından yaptırılan bu büyük yeraltı sarnıcı, suyun içinden yükselen ve sayısız gibi görülen mermer sütunlar sebebiyle halk arasında “Yerebatan Sarayı” olarak isimlendirilmiştir. Sarnıcın bulunduğu yerde daha önce bir Bazilika bulunduğundan, Bazilika Sarnıcı olarak da anılır.
Sarnıç, uzunluğu 140 metre, genişliği 70 metre olan dikdörtgen biçiminde bir alanı kaplayan, dev bir yapıdır. 52 basamaklı taş bir merdivenle inilen bu sarnıcın içerisinde her biri 9 metre yüksekliğinde 336 sütun bulunmaktadır. Birbirine 4.80 metre aralıklarla dikilen bu sütunlar, her biri 28 sütun içeren 12 sıra meydana getirirler. Sarnıcın tavan aralığı kemerler vasıtasıyla sütunlara aktarılmıştır. Çoğunluğu daha eski yapılardan toplandığı anlaşılan ve çeşitli mermer cinslerinden yontulmuş sütunların büyük bir kısmı tek parçadan, bir kısmı da iki parçadan oluşmaktadır. Bu sütunların başlıkları, yer yer farklı özellikler taşır. Bunlardan 98 adedi Corint üslûbu yansıtırken bir bölümü de Dor üslûbunu yansıtmaktadır. Sarnıcın tuğladan örülmüş 4.80 metre kalınlığındaki duvarları ve tuğla döşeli zemini, Horasan harcından kalın bir tabakayla sıvanarak su geçmez hale getirilmiştir. Toplam 9.800 m2 alanı kaplayan bu sarnıç, yaklaşık 100.000 ton su depolama kapasitesine sahiptir.
Medusa Başı
Sarnıçtaki sütunların köşeli veya yivli biçimde olan birkaç tanesi hariç büyük bir çoğunluğu silindir biçimindedir. Sarnıcın kuzeybatı köşesindeki iki sütunun altında kaide olarak kullanılan iki Medusa Başı, Roma Dönemi heykel sanatının şaheserlerindendir. Sarnıcı ziyaret eden insanların en çok ilgisini çeken Medusa başlarının hangi yapılardan alınıp buraya getirildiği bilinmemektedir. Araştırmacılar, genellikle sarnıcın inşası sırasında salt sütun kaidesi olarak kullanılması amacıyla getirildiklerini düşünmektedirler. Bu görüşe rağmen, Medusa Başı hakkında birtakım efsaneler oluşmuştur.
Bir efsaneye göre Medusa, Yunan mitolojisinde yeraltı dünyasının dişi canavarı olan üç Gorgona’ dan biridir. Bu üç kız kardeşten yılan başlı Medusa, kendisine bakanları taşa çevirme gücüne sahiptir. Bir görüşe göre o dönemde büyük yapılar ve özel yerleri korumak için Gogona desim ve heykelleri kullanılırdı ve Sarnıca Medusa başının konulması da bu yüzdendir.
Başka bir rivayete göre de Medusa, siyah gözleri, uzun saçları ve güzel vücudu ile övünen bir kızdı. Medusa, Zeus’ un oğlu Perseus’u seviyordu. Bu arada Athena da Perseus’u seviyor ve Medusa’yı kıskanıyordu. Bu yüzden Athena, Medusa’nın saçlarını yılana çevirdi. Artık Medusa’nın baktığı herkes, taşa dönüşüyordu. Daha sonra Perseus, Medusa’nın başını kesti ve onun bu gücünden yararlanarak pek çok düşmanını yendi.
Buna dayanarak Medusa Başı, Bizans’da kılıç kabzalarına işlenmiş ve sütun kaidelerine (bakanların taş kesilmemesi için) ters olarak yerleştirilmiştir. Bir rivayete göre de Medusa, yana bakıp kendisini taşa çevirmiştir. Bu yüzden buradaki heykeli yapan heykeltıraş, ışığın yansıma açılarına göre Medusa’ yı üç ayrı konumda yapmıştır.
Sarnıcın ortasına doğru kuzeydoğu duvarı önünde yer alan 8 sütun, 1955-1960 yıllarında yapılan bir inşaat sırasında kırılma tehlikesine maruz kaldıklarından, bunların her biri, kalın bir beton tabaka içine alınarak dondurulmuş ve bu yüzden eski özelliklerini kaybetmişlerdir.
Bizans döneminde bu çevrede geniş bir sahayı kaplayan ve imparatorların ikamet ettiği büyük sarayın ve bölgedeki diğer sakinlerin su ihtiyacını karşılayan Yerebatan Sarnıcı, İstanbul’un Osmanlılar tarafından 1453 yılında fethinden sonra bir müddet daha kullanılmış ve padişahların oturduğu Topkapı Sarayı’nın bahçelerine buradan su verilmiştir.
İslâmî kaidelerin temizlik esasları gereği durgun su yerine akar vaziyetteki suyu tercih eden Osmanlılar’ın şehirde kendi su tesislerini kurduktan sonra kullanmadıkları anlaşılan Sarnıç, 16. yüzyılın ortalarına gelinceye kadar Batılılar tarafından fark edilmemiş, nihayet 1544-1550 yıllarında Bizans kalıntılarını araştırmak üzere İstanbul’a gelen Hollandalı gezgin P. Gyllius tarafından yeniden keşfedilerek Batı âlemine tanıtılmıştır. P. Gyllius, araştırmalarından birinde, Ayasofya civarında dolaşırken, buradaki evlerin zemin katlarında bulunan kuyu benzeri yuvarlak büyük deliklerden ev halkının aşağıya sarkıttıkları kovalarla su çektikleri, hatta balık tuttuklarını öğrendi. Büyük bir yeraltı sarnıcının üzerinde bulunan ahşap bir binanın duvarlarla çevrili avlusundan, yerin altına inen taş basamaklardan elinde bir meşaleyle sarnıcın içerisine girdi. P. Gyllius, çok zor şartlarda sarnıcı sandalla dolaşarak ölçülerini alıp sütunlarını tespit etti. Gördüklerini ve edindiği bilgileri seyahatnamesinde yayımlanan Gyllius, birçok seyyahı etkilemiştir.
Sarnıç, kurulduğundan günümüze kadar çeşitli onarımlardan geçmiştir. Osmanlı İmparatorluğu Dönemi'nde iki defa onarılan sarnıcın ilk onarımı 3. Ahmet zamanında (1723) Mimar Kayserili Mehmet Ağa tarafından yaptırılmıştır. İkinci onarım ise Sultan 2. Abdülhamid (1876-1909) zamanında gerçekleştirilmiştir. Cumhuriyet Dönemi'nde de sarnıç, 1987'de İstanbul Belediyesi tarafından temizlenerek ve bir gezi platformu yapılmak suretiyle ziyarete açılmıştır. 1994 yılının Mayıs ayında yeniden büyük bir temizlik ve bakımdan geçmiştir.
İstanbul gezi programlarının ayrılmaz bir parçası olan bu gizemli mekânı, bugüne kadar ABD eski Başkanı Bill Clinton'dan Hollanda Başbakanı Wim Kok'a, İtalyan eski Dışişleri Bakanı Lamberto Dini'den İsveç eski Başbakanı Göran Persson'a ve Avusturya eski Başbakanı Thomas Klestil'e kadar birçok kişi ziyaret etti.
Hâlihazırda İstanbul Büyükşehir Belediyesi iştiraklerinden Kültür A.Ş. tarafından işletilen Yerebatan Sarnıcı, müze olmanın yanı sıra, ulusal ve uluslararası birçok etkinliğe ev sahipliği etmektedir.
Türkiye'deki Müzeler
- Adana - Atatürk ve Kültür Müzesi
- Adana Arkeoloji Müzesi
- Adana Etnografya Müzesi
- Adıyaman Müzesi
- Afyon Arkeoloji Müzesi
- Afyon Bolvadin Müzesi
- Afyon Zafer Müzesi
- Aksaray Müzesi
- Alagöz Karargah Müzesi
- Amasya Alpaslan Belediyesi Müzes
- Ankara A.O.Ç.Atatürk Evi Müzesi
- Ankara Beypazarı Tarih ve Kültür Müzesi
- Ankara Devlet Resim ve Heykel Müzesi
- Ankara Etnografya Müzesi
- Ankara Eğit-Der Eğitim Müzesi
- Ankara G.Ü.Mesleki Eğitim Fakültesi Müzesi
- Ankara Meteoroloji Müzesi
- Ankara PTT Müzesi
- Ankara Roma Hamamı
- Ankara Ziraat Bankası Müzesi
- Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Oyuncak Müzesi
- Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi
- Karatepe Aslantaş Müzesi
- Misis Mozaik Müzesi
- Ankara 75.Yıl Cumhuriyet Eğitim Müzesi
- Ankara TCDD Açıkhava Buharlı Lokomotif Müzesi
- Ankara Telekomünikasyon Müzesi
- Gordion Müzesi
- Mehmet Akif Ersoy Müze Evi
- ODTÜ Bilim ve Teknoloji Müzesi
- Şefik Bursalı Müze Evi
- Pembe Köşk
- Ankara MTA Tabiat Tarihi Müzesi
- Antalya Müzesi
- Alanya Arkeoloji Müzesi
- Alanya Atatürk Evi Müzesi
- Alanya Müzesi
- Suna-İnan Kıraç Kaleiçi Müzesi
- Side Müzesi
- İç Kale Müze Projesi
- Afrodisias Müzesi
- Aydın Müzesi
- Milet Müzesi
- Yörük Ali Efe Müzesi
- Aydın Fatma Suat Orhon Müze ve Sanat Evi
- Bandırma Arkeoloji Müzesi
- Ayşe Sıdıka Erke Etnografya Müzesi
- Amasra Müzesi
- Bilecik-Söğüt Müzesi
- Ahlat Müzesi
- Bolu Müzesi
- Burdur Müzesi
- Taşoda Etnoğrafya Müzesi
- Bursa Arkeoloji Müzesi
- Bursa Kent Müzesi
- Bursa Ormancılık Müzesi
- Bursa Sağlık Müzesi
- Bursa Tofaş Anadolu Arabaları Müzesi
- Hünkar Köşkü
- Mudanya Mütareke Evi
- Uluumay Osmanlı Halk Kıyafetleri ve Takıları Müzesi
- Bursa Atatürk Evi Müzesi
- Türk ve İslam Eserleri Müzesi
- Yenişehir Şemaki Evi Müzesi
- Mudanya Tahir Paşa Konağı Müzesi
- İznik Müzesi
- İznik Ayasofya Müzesi
- Çanakkale Arkeoloji Müzesi
- Bozcaada Yerel Tarih Müzesi
- Çanakkale Bigalı Atatürk Evi Müzesi
- Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı
- Çanakkale Kabatepe Tanıtma Merkez
- Çanakkale Şehitler Abidesi Harp Müzesi
- Çankırı Müzesi
- Çorum Müzesi
- Alacahöyük Müze ve Örenyeri
- Boğazköy Müzesi
- Hierapolis Arkeoloji Müzesi
- Denizli Atatürk Etnoğrafya Müzesi
- Ziya Gökalp Müzesi
- Cahit Sıtkı Tarancı Kültür Müzesi
- İkinci Beyazıt Külliyesi Sağlık Müzesi
- Edirne Arkeoloji ve Etnografya Müzesi
- Edirne Türk ve İslam Eserleri Müzesi
- Trakya Üniversitesi Lozan Anıtı, Meydanı ve Müzesi
- Edirne, Trakya Üniversitesi Sağlık Müzesi- Çağdaş Resim ve Heykel Müzesi
- Vali Fahri YÜCEL Edirne Kent Tarihi Müzesi
- Elazığ Müzesi
- Harput Müzesi
- Erzincan Müzesi
- Kemaliye Ali Gürer Özel Müzesi
- Erzurum Arkeoloji Müzesi
- Erzurum Atatürk Evi
- Yakutiye Medresesi
- 23 Temmuz Kongre Müzesi
- Yunus Emre Müzesi
- Seyitgazi Müzesi
- İnönü Savaşları Karargah Müzesi
- A.Ü. Cumhuriyet Tarihi Müzesi
- Eskişehir TCDD Müzesi
- Gaziantep Arkeoloji Müzesi
- Hasan Süzer Etnoğrafya Müzesi
- Yesemek Açıkhava Müzesi
- Gaziantep Kent Müzesi
- Giresun Müzesi (Gogora Kilisesi)
- Hatay Arkeoloji Müzesi
- St.Pierre Kilisesi (Anıt Müze)
- Isparta Müzesi
- Yalvaç Müzesi
- Askeri Müze
- Ayasofya Müzesi
- Aya İrini Müzesi
- Aynalıkavak Kasrı
- Beylerbeyi Sarayı
- Dolmabahçe Sarayı
- Çırağan Sarayı
- Çinili Köşk
- Florya Atatürk Köşkü
- Kariye Müzesi
- Küçüksu Sarayı
- Mecma-ı í‚sar-ı Atika Müzesi
- Miniatürk
- Orhan Kemal Müzesi
- Sadberk Hanım Müzesi
- Sait Faik Müzesi
- Sultan II. Bayezid Külliyesi Sağlık Müzesi
- Türk ve İslam Eserleri Müzesi
- Yedikule Zindanları
- Yerebatan Sarnıcı
- Yıldız Sarayı
- İstanbul Arkeoloji Müzeleri
- İstanbul Deniz Müzesi
- İstanbul Oyuncak Müzesi
- 500. Yıl Vakfı Türk Musevileri Müzesi
- Büyük Saray Mozaikleri Müzesi
- İmrahor Sarayı
- Fethiye Müzesi
- Tekfur Sarayı
- Anadolu Hisarı
- Rumeli Hisarı
- Şerifler Yalısı
- Adam Mickeiexic Müzesi
- Aydınlatma ve Isıtma Araçları Müzesi
- Ercüment Kalmık Müzesi
- Denizcilik ve Su Ürünleri Müzesi
- İstanbul Halı Müzesi
- Haluk Perk Müzesi
- Karikatür ve Mizah Müzesi
- Kazım Karabekir Paşa Müzesi
- Kilim ve Düz Yaygılar Müzesi
- Kont Seçini İtfaiye Müzesi
- İstanbul Resim ve Heykel Müzesi
- Polis Müzesi
- İstanbul PTT Müzesi
- Rahmi M. Koç Sanayi Müzesi
- Sadberk Hanım Müzesi
- Sait Faik Abasıyanık Müzesi
- Yıldız Şehir Müzesi
- Tanzimat Müzesi
- Türk İnşaat ve Sanat Eserleri Müzesi
- Türk Vakıf Hat Sanatları Müzesi
- Türkiye Denizcilik İşl. Tarih ve Sanat Merkezi Müzesi
- Yapı Kredi Vedat Nedim Tör Müzesi
- Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Deontoloji A.B.D. Bşk. Müzesi
- İzmir Arkeoloji Müzesi
- İzmir Atatürk Evi Müzesi
- Bergama Müzesi
- Çeşme Müzesi
- Efes Müzesi
- Ödemiş Müzesi
- Tire Müzesi
- Ümran Baradan Çocuk Müzesi
- Ümran Baradan Çocuk Müzesi
- TCDD Selçuk Çamlık Açık Hava Buharlı Lokomotif Müzesi
- TCDD 3. Bölge Müze ve Sanat Galerisi
- Kahramanmaraş Müzesi
- Karabük Demir Çelik Sanayi Müzesi
- Karaman Müzesi
- Kars Müzesi
- Kayseri Müzesi
- Kayseri Atatürk Evi Müzesi
- Kayseri Etnoğrafya Müzesi
- Erciyes Ü. Gevher Nesibe Tıp Tarihi Müzesi
- MKE Silahsan Özel Müzesi
- Kırklareli Müzesi
- Kocaeli Arkeoloji Müzesi (Av Köşkü)
- Kocaeli Etnografya Müzesi (Saatçi Ali Efendi Konağı)
- Osman Hamdi Bey ve Müzesi
- Konya Ereğli Müzesi
- Mevlana Müzesi
- Konya Arkeoloji Müzesi
- Konya Atatürk evi Müzesi
- Karatay Medresesi (Çini Eserler Müzesi)
- Sırçalı Medrese (Mezar Anıtları Müzesi)
- İnce Minare (Taş-Ahşap Eserleri Müzesi)
- Konya İzzet Koyunoğlu Şehir Müzesi
- Kütahya Arkeoloji Müzesi
- Kossuth Evi Müzesi
- Çini Müzesi
- Sadık Atakan Özel Çini Müzesi
- Dumlupınar Müzesi
- Tavşanlı Belediyesi Müzesi
- Malatya Müzesi
- İnönü Ü. İsmet İnönü Müzesi
- Manisa Etnoğrafya Müzesi
- Kenan Evren Etnoğrafya Müzesi
- Mersin Müzesi
- Mersin Atatürk Evi Müzesi
- Anamur Müzesi
- Silifke Müzesi
- Silifke Atatürk Evi Müzesi
- Silifke Taşucu Amphora Müzesi
- Narlıkuyu Mozaik Müzesi
- St.Paul Anıt Müzesi
- Bodrum Kalesi (Sualtı Arkeoloji Müzesi)
- Milas Müzesi
- Iassos Balık Pazarı Açık Hava Müzesi
- Fethiye Müzesi
- Marmaris Kalesi ve Arkeoloji Müzesi
- Marmaris Halıcı Ahmet Urkay Müzesi
- Konya Ereğli Müzesi
- Mevlana Müzesi
- Konya Arkeoloji Müzesi
- Konya Atatürk evi Müzesi
- Karatay Medresesi (Çini Eserler Müzesi)
- Sırçalı Medrese (Mezar Anıtları Müzesi)
- İnce Minare (Taş-Ahşap Eserleri Müzesi)
- Konya Etnoğrafya Müzesi
- Kütahya Arkeoloji Müzesi
- Kossuth Evi Müzesi
- Çini Müzesi
- Dumlupınar Müzesi
- Tavşanlı Belediyesi Müzesi
- Malatya Müzesi
- İnönü Ü. İsmet İnönü Müzesi
- Manisa Etnoğrafya Müzesi
- Kenan Evren Etnoğrafya Müzesi
- Mersin Müzesi
- Mersin Atatürk Evi Müzesi
- Anamur Müzesi
- Silifke Müzesi
- Silifke Atatürk Evi Müzesi
- Silifke Taşucu Amphora Müzesi
- Narlıkuyu Mozaik Müzesi
- Tarsus Müzesi
- St.Paul Anıt Müzesi
- Bodrum Kalesi(Sualtı Arkeoloji Müzesi)
- Muğla Müzesi
- Milas Müzesi
- Fethiye Müzesi
- Marmaris Kalesi ve Arkeoloji Müzesi
- Ürgüp Müzesi
- Nevşehir Müzesi
- Hacıbektaş Müzesi
- Hacıbektaş Atatürk Evi Müzesi
- Arkeoloji ve Etnoğrafya Müzesi
- Niğde Müzesi
- Rize Müzesi
- Sakarya Müzesi
- Sakarya, Geyve Ali Fuat Paşa Kuvayı Milliye Müzesi
- Samsun Arkeoloji ve Etnografya Müzesi
- Havza Atatürk Evi (Mustafa Kemal Paşa Havza Karargahı)
- Sinop Cezaevi (Sinop Kalesi)
- Atatürk Kongre ve Etnoğrafya Müzesi (Sivas Kongre Binası)
- Atatürk Kongre ve Etnoğrafya Müzesi(Sivas Kongre Binası)
- Aşık Veysel Müzesi
- İnönü Etnoğrafya Müzesi
- Tekirdağ Müzesi
- Rakoczi Müzesi
- Tokat Müzesi
- Sümela Manastırı
- Trabzon Ayasofya Müzesi
- Atatürk Müzesi (Köşk) (Trabzon)
- Trabzon Müzesi (Kostaki Konağı)
- Uşak Müzesi
- Uşak Atatürk ve Etnografya Müzesi
- Van Müzesi
- Yozgat Etnoğrafya Müzesi (Nizamoğlu Konağı)
- Yozgat Arkeoloji Müzesi (Karslıoğlu Konağı)
- Zonguldak Müzesi
- Karadeniz Ereğli Müzesi